Na ivici pustinje, iza domova zivih i zelene doline, leze domovi mrtvih. Ovo je bila oblast nekropole, zemlja zalazeceg Sunca, jer su groblja obicno bila na zapadnoj strani Nila. Svaki covjek je zelio da poslije smrti "seta u miru, po divnim putevima zapada". Mislili su da mrtav covjek ima isti nacin zivota, iste potrebe i ista osjecanja kao i ziv. Upravo iz tih razloga, u drevnom Egiptu nastaju specificne vrste grobnica, kao spone izmedju zivih i mrtvih, jer su se oni ovdje mogli sastajati, a izmedju ostalog i najvelincanstvenije i najtajanstvenije gradjevine na svijetu - piramide.
Prve velike istorijske kulture nastale su oko 3000. godine p.n.e. u dolinama velikih rijeka na Bliskom i Dalekom istoku. Na Bliskom istoku najstarije kulture i umjetnosti nastale su u dolinama Tigra, Eufrata i Nila.
U plodnoj dolini srednjeg i donjeg toka rijeke Nila stvorena je oko 3200. godine p.n.e. jedinstvena egipatska drzava sa centralizovanom vlascu, hijeroglifskim pismom i razvijenom umjetnoscu. Umjetnost Egipta bila je skoro sva namjenjena kultu mrtvih. Egipcani su vjerovali u vjecan zivot duse i tijela, tako da je staranje o zivotu poslije smrti bila osnovna briga zivih i svrha umjetnosti. Kada bi mrtvo tijelo slozenim sistemom balsamovanja pretvorili u mumiju, stavljali bi ga u grobnicu vec opremljenu pogrebnim statuama, zidnim slikama i reljefima, namjestajem i zlatarskim radovima. O nacinu na koji je jedna faraonska grobnica bila opremljena zna se po grobnici faraona Tutankamona, jedinoj neopljackanoj faraonskoj grobnici.
Kamen kojim Egipat obiluje, njegova cvrstina i tezina, koje gradjevini osiguravaju trajnost i vjecnost, uslovili su sistem gradnje slican megalitskim gradjevinama, bilo da su u pitanju grobnice ili hramovi. Veliki kameni blokovi slagani su jedan na drugi, stvarajucI pravolinijsku arhitekturu - piramidalnu, kod grobnica i gredni sistem, kod hramova.
Egipcanima pripada zasluga sto su prvi poceli da podizu velike i velelepne zgrade, hramove, dvorane sa stubovima, piramide i obeliske, sto su svoje gradjevine ukrasavali skulpturom punom zivota, cija je monumentalnost isla do kolosalnih dimenzija. Izaziva divljenje cinjenica da su oni jos u kamenom dobu znali da vade iz kamenoloma i da prenose onako ogromne blokove, i da sa onakvom finocom obradjuju najtvrdjI kamen. U kamenolomu kod Asuana nadjen je jedan izvadjen blok od ruzIcastog granita dug 28 metara!
Arhitektonske forme u egipatskoj umjetnosti mijenjale su se prema tome kako su pojedine vrste gradjevina tokom vremena nastajale i razvijale se (mastabe, piramide, hramovi i njihovi elementi).
Staro carstvo
Za vrijeme Starog carstva, u arhitekturi su se upotrbljavali mnogo postojaniji materijali: granit, krecnjak i pescar. Zemlja i drvo ispadaju iz upotrebe pri zidanju onih gradjevina koje su namjenjene "Vjecnom trajanju". Grobne gradjevine imaju dvojaku namjenu: one su pocivaliste pokojnika i mjesto za odrzavanje kulta. U Starom carstvu stvoren je uobicajeni tip plemicke grobnice, koji se naziva mastaba. Otkriveno je na stotine mastaba na nekropoli Memfisa u Sakari, koja je po prostranstvu najvece groblje u Egiptu.
Mastaba je obicno radjena od tesanika; ona varira i po obliku, i po broju i rasporedu prostorija, ali obicno ima oblik zarubljene piramide, koja u visinu ne ide vise od 6-8 metara, ali cija je fasada ponekad siroka i do 50 metara, dok se u dubinu prostire najvise 25 metara. U unutrasnjosti mastaba je imala tri glavna odjeljka; kultnu prostoriju-kapelu, hodnik-serdab i grobnicu.
Zidovi kapele ukrasavani su vrlo plitkim reljefima ili slikama sa scenama u vezi sa zrtvenim darovima. Naspram ulaza u kapelu nalazila se stela na kojoj je ispisano ime, zanimanje, osobine i kraca biografija pokojnika; zatim zrtveni sto od izzljebljenog granita ili alabastera na koji se stavlja hrana nemjenjena umrlom.
Serdab (hodnik), koji vodi ka grobnici, nije imao komunikaciju sa spoljasnoscu. Ulaz u serdab bio je zatvoren pomenutom stelom; otud i njen naziv: stela-lazna vrata. U serdabu su se nalazile statue umrlog.
Grobnica, najvaznije odeljenje mastabe, tvrdo ozidana, sluzilaje zasmjestaj sarkofaga. Sarkofag se klesao od ruzIcastog granita, plavog krecnjaka ili od crnog bazalta, ali je bilo i vrlo luksuznih sarkofaga od alabastera, a bilo ih je, vrlo monumentalnih, i od drveta. U sarkofagu je pocivala mumija. Sve je bilo tako smisljeno da mumija bude sto potpunije izolovana od spoljasnjeg svijeta. Ona je pocivala u zemlji u dubini od 3 do 30 metara. Kad je tijelo bilo postavljeno na svoje mjesto, izdubljenje bi bilo ispunjeno kamenjem, soderom, peskom i krecom, a zatim poliveno vodom, tako da se obrazovao vrlo tvrd beton. Potom je rupa bila zasuta zemljom. Osim ovog bilo je i drugih, rjedje koristenih sistema zatvaranja grobnice.
Iz mastaba se razvila, za vrijeme Starog carstva PIRAMIDA kao tip kraljevske grobnice. Ona je dominirala nekropolom kao neka planina. Piramide su gradjene na ivici libijske pustinje i putnici, putujuci dolinom Nila, danima ih nisu gubili iz vida.
Kao prelazni oblik izmedju mastabe i piramide javlja se stepenasta piramida. ona se sastoji iz jednog veoma visokog jezgra i niza sve nizih i nizih omotanih zidova. Takvog je oblika su prva, Zoserova piramida kod Sakare, koju je izgradio arhitekt Imhotep, i prazna Snofruova piramida kod Meduma. Zoserova piramida je ustvari samo jedna od gradjevina u kompleksu zgrada koje su je okruzivale (hramovi, kapele, i dr.) i koje su sa njom cinile jedinstveno svetiliste. Snofru je sagradio za sebe jos jednu piramidu, u kojoj je i sahranjen, takozvanu Crvenu piramidu kod Dasura. To je prva prava piramida, mada je imala prelomljen oblik. Herodot pise da je svaki faraon poceo da gradi sebi piramidu jos prilikom stupanja na prijesto i da se rad nastavljao za sve vrijeme njegove vladavine dodavanjem sve novih i novih slojeva. Po smrti faraona, poslije sahrane, ulaz bi bio zazidan, poslednji sloj okoncan, a cijela piramida presvucena oplatom od glatko isklesanog kamena najfinije i najpreciznije izrade.
Piramide nisu uvijek stajale kao danas, usamljene u pustinji. One su bile okruzene mnogobrojnim mastabama, a osim toga u njihovoj blizini nalazio i po jedan grobljanski hram, posvecen mrtvima. U samoj piramidi nalazili su se samo grobnica i zazidani serdab. Od toga hrama vodio je ozidani put do drugog hrama, sazidanog u blizini Nila, na mjestu dokle je dolazila voda kada se rijeka izlije iz svog korita. Na tome mjestu pristajala je, kako se vjerovalo, sveta barka kojom se putovalo u carstvo mrtvih. Otkriven je obalski hram Keopsove piramide, takozvani Sfingin hram. On se sastojao od dvije dvorane sa stubovima, a bio je sazidan od poliranog crvenog granita. Nije bio nicim ukrasen. Zagonetna figura Sfinge isklesana je iz jednog kamenog bloka koji je najvjerovatnije preostao u kamenolomu iz kojeg se vadio materijal potreban za gradnju obliznje, Kefrenove piramide. U doba vladara IV dinastije, Sfinga se smatrala simbolom lavovske snage faraona. Zato Sfinga ima lik faraona Kefrena. Ispred prednjih Sfinginih sapa otkriven je monumentalni hram koji se sastoji od otvorenog dvorista okruzenog trijemovima. Ovaj hram je vjerovatno posvecen bogu Sunca - Horu. Od ova najveca cetiri spomenika u Gizi Sfinga je najvise ostecena. Tijelo je osteceno od udara vjetrova, a nos je stradao od udara topovskog djuleta!
Srednje carstvo
U Srednjem carstvu javljaju se pored pravih piramida i mastaba-piramide: to je kombinacija zarubljene piramide koja sluzi kao postolje, i pune piramide, podignute na platfomi tog sokla. One su uglavnom sagradjene od cigli
U to vrijeme u Gornjem Egiptu se sve cesce javlja takozvana grobnica u stijeni. Odaje i hodnici tih grovnica bili su izdubljeni u samoj stijeni brda (u krecnjaku ili pjescaru); one su ukrasene prirodnim stubovima, koji su ostavljeni da sluze kao podupiraci prilikom busenja kamena. Fasada je uglavnom bila arhitektonski obradjena. Takve grobnice iz vremena Srednjeg carstva postoje u Asiutu, Beni Hasanu i Asuanu.
Novo carstvo
Za vrijeme Novog carstva grobnica u stijeni postaje redovni oblik grobnice. Vladari XVIII-XX dinastije pocivaju u grobnicama izdubljenim u stijenama kojima je opasana dolina Biban-el-Meluk, takozvana "Dolina kraljeva", na lijevoj obali Nila, u blizini Tebe. Kod ovakvih kraljevskih grobnica serdab i sama grobnica u kojoj pociva sarkofag sa mumijom, su u stijeni, dok se kapela gradi odvojeno od njih, a ponekad dobija obim pravog hrama
Cuvene piramide u Gizi
Na nekropoli kod Gize stoje, jedna do druge, tri najvece piramide vladara IV dinastije: Keopsova, Kefrenova i Mikerinova. Najveca od njih, Keopsova, je visoka 145 metara. To je ujedno i najvisa piramida u cijelom Egiptu. Svaka strana njene osnove je duga 233 metra, a kosa ivica koja spaja vrh piramide i vrh osnove je duga 220 metara. U svome prvobitnom stanju ona je bila oblozena pravilno obradjenim blokovima od bijelog krecnjaka
Prijem 