Zaštićeni stanari Milenko i Dušanka Bijeljac, koji već gotovo pola veka žive u stanu od 90 kvadrata u Ulici Majke Jevrosime u Beogradu, svakodnevno su izloženi pretnjama vlasnika tog stana koji traži njihovo iseljenje. Pretnje za iseljenje ili plaćanje zakupnine po tržišnim cenama ( po sadašnjim propisima, doduše, to nije moguće), stižu od jedne Zrenjaninke koja je kupila stan kao neuseljiv, uknjižila ga na svoje ime, i to samo godinu dana nakon što je Milenko Bijeljac dobio taj stan od Saveznog sekretarijata za unutrašnje poslove gde je bio zaposlen.
Odmah po useljenju 1963. godine ovaj bračni par prihvatio je predlog naslednice Olge Sredojević da izvrši zamenu stanova, ali je resorna služba Milenka Bijeljca to odbila s obrazloženjem da je ponuda bila manja za 17 kvadratnih metara i što se nalazi u parteru iste zgrade. Posle toga naslednica Sredojević je prodala stan kao neuseljiv za dva miliona dinara, a predlog Bijeljca da ga resorna služba kupi nije prihvaćen s obrazloženjem da ima pravo raspolaganja koje je jače od prava vlasništva.
Supruga Milenka Bijeljca Dušanka iznosi oštre zamerke na Nacrt Zakona o denacionalizaciji koji je u skupštinskoj proceduri. U ovom nacrtu nema rešenja za zaštićene stanare. Rešavanje statusa porodica u oko 10.000 privatnih stanova u kojima su zaštićeni stanari prepušteno je lokalnim samoupravama koje u poslednjih nekoliko godina nisu mnogo učinile na rešavanju tog, zaista, gorućeg problema ovih ljudi koje čeka neizvesna sudbina nakon usvajanja Zakona o denacionalizaciji. Oni će možda imati samo ovakav izbor: ili da se isele ili da plaćaju zakupninu po tržišnim cenama koju, međutim, većina njih nije u mogućnosti da plati.
Bračni par Bijeljac kao i mnoge porodice koje su ove stanove dobile od državnih institucija prošli su posleratnu nacionalizaciju, dobijanje stanova od strane državnih institucija, usvajanje Zakona o kupovini neuseljivih stanova i otkup stanova na osnovu stanarskog prava. Kako podseća Milenko Bijeljac, Srbija je jedina članica bivše jugoslovenske federacije koja je ukinula stanarsko pravo.
Na kraju se nameće pitanje kako omogućiti zaštićenim stanarima da pod povoljnim uslovima reše svoje pitanje?
Jedan od predloga iznosi Dragana Milovanović iz Lige za zaštitu privatne svojine i ljudska prava. Ona kaže da ako država želi da vrati imovinu, treba da obezbedi odgovarajuće stanove za zaštićene stanare, mada smatra da oni treba da budu srećni što su tako dugo živeli uz malu stanarinu u nečijem privatnom vlasništvu. Oni su se u te stanove useljavali u bivšoj državi i po tome imaju pravo da žive u njima, ali i vlasnici imaju pravo na svojinu. Ona predlaže da država to reši ovako: ili da svim zaštićenim stanarima pod povoljnim uslovima obezbedi stanove ili da isplati vlasnike i ostavi zaštićene stanare, jer oni nisu krivi što su jedina kolateralna šteta nekadašnjeg stanarskog prava kojima država nije omogućila otkup.
Profesor Vlastimir Dedović, predsednik Udruženja stanara u privatnim stanovima, predlaže jednako pravo otkupa kao i za stanove u društvenoj svojini i tržišnu naknadu za vlasnike. Ovaj profesor sačinio je model rešenja. Prosečna otkupna cena stana u društvenoj svojini iznosila je 50 evra. Kako kaže, bilo bi pravično i realno, a primereno i ekonomskoj situaciji u zemlji, kao i praksi u susednim državama koje su nastale od bivše SFRJ, da se sadašnjim zakupcima na neodređeno vreme omogući da stanove otkupe po ceni koja proizlazi iz metodologije propisane zakonom i koja danas iznosi 100 evra po metru kvadratnom. Ova cena je iako 20 puta niža od tržišne, ipak, do 200 puta veća od cene po kojoj je u periodu od 1992. do 1995. godine po Zakonu o stanovanju otkupljeno 90 odsto stambenog fonda u Republici. Izračunato po toj ceni za prosečan stan od 60 metara kvadratnih dobiće se 6.000 evra, a od otkupa svih 10.000 takvih stanova u Srbiji bi se obezbedila suma od 60.000.000 evra, objašnjava Dedović.
Većina izvornih vlasnika nacionalizovane imovine je umrla. Mnogi od njihovih naslednika su, pak, nasleđene stanove prodali kao „neuseljive”, zajedno sa stanarima, sada ničim zaštićenim zakupcima. Kupci su uglavnom novobogataši koji su jevtino kupovali po nekoliko neuseljivih stanova, i stanare žele što pre da isele, pošto bi tako cena ovih stanova vrtoglavo porasla. Dedović upozorava da sudovi dosuđuju u korist novih vlasnika i kaže da stanare čeka denacionalizacija imali ili ne novi stan.
Ciljevi Udruženja stanara u privatnim stanovima su ispravljanje nepravdi koje je država učinila prema nosiocima stanarskog prava na stanove u privatnom vlasništvu i stanarima tih stanova, vraćanje pravne sigurnosti, izjednačavanje ove grupe građana sa pravima koja su data ostalim nosiocima stanarskog prava i stvaranje mogućnosti da nosioci stanarskog prava na stanove u privatnom vlasništvu otkupe stanove u kojima žive.
Prijem 